Στη σημερινή εποχή, που τα έθνη-κράτη έχουν χάσει σημαντικό μέρος της εξουσίας τους, λόγω των αναγκών τους σε κεφάλαια, των μεγάλων μεταναστευτικών κινήσεων και των εξελίξεων της τεχνολογίας από τη μια μεριά και της περιορισμένης δυνατότητάς τους να αντιμετωπίσουν μεμονωμένα τις διεθνείς οικονομικές κρίσεις, τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις εγκληματικές δραστηριότητες από την άλλη, ως μακροπρόθεσμο εναλλακτικό όραμα διαφαίνεται ο κοσμοπολιτισμός με την έννοια της επέκτασης και της εμβάθυνσης των διεθνώς αποδεκτών κανόνων διακυβέρνησης.

Οι ιδέες του κοσμοπολιτισμού, σύμφωνα με τις οποίες οι αυτόνομες πολιτείες πρέπει να συγχωνευθούν σε μια παγκόσμια και όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να ζουν με βάση τους ίδιους νόμους, ανεξάρτητα από κρατικά σύνορα, έχοντας ως πατρίδα όλο τον κόσμο, έχουν υποστηριχθεί στην αρχαιότητα από τον Σωκράτη, τον Αντισθένη, τον Διογένη, τον Ζήνωνα, τον Χρύσιππο και αναζωογονήθηκαν αργότερα από τον γερμανικό ιδεαλισμό. Ο Καντ θεωρεί ότι ο κοσμοπολιτισμός μπορεί να προστατεύσει τους ανθρώπους από τους πολέμους, αποτελώντας την κατευθυντήρια αρχή που πρέπει να διέπει την οργάνωση των πολιτών όλης της οικουμένης και την απαραίτητη προϋπόθεση για την ειρήνη.

Από μια άλλη σκοπιά, επεκτείνοντας τη μαρξιστική λογική μπορούμε να συμπεράνουμε ότι εφόσον οι σημερινές ανάγκες της οικονομικής βάσης έχουν προ πολλού ξεπεράσει το πολιτικό, νομικό και πολιτιστικό εποικοδόμημα των εθνικών κρατών, υφίστανται οι προϋποθέσεις για σταδιακές αλλαγές του.

Σύμφωνα με τον Αξελό, η κατάρρευση των παλαιών και ακόμη επίκαιρων δομών και η αποσύνθεση των υπερδομών, κατά τη διάρκεια των οποίων οι μορφές του κράτους παραμένουν δευτερεύουσες, συντελούν στην οικουμενοποίηση και οδηγούν προς μια πανανθρώπινη κοινότητα.

Σε μια εποχή που τα σύγχρονα κράτη είναι ενταγμένα στο πλαίσιο των αγορών και όχι οι οικονομίες στο πλαίσιο των κρατών, το πεδίο δράσης των εθνικών κυβερνήσεων περιορίζεται, θέτοντας ταυτόχρονα σε κίνδυνο το κοινωνικό κράτος και μαζί μ’ αυτό, το μοναδικό επιτυχημένο σχέδιο εξισορρόπησης των κοινωνικά ανεπιθύμητων συνεπειών του καπιταλισμού (Habermas).

Η αποδυνάμωση του έθνους-κράτους σηματοδοτεί μια ευκαιρία για τη δημιουργία ενός κοσμοπολίτικου συστήματος κρατών, που θα είναι σε θέση να χειρίζεται αποτελεσματικότερα προβλήματα όπως η μη αναστρέψιμη οικονομική παγκοσμιοποίηση και η παγκοσμιοποίηση του εγκλήματος, της τρομοκρατίας και των προβλημάτων του περιβάλλοντος, μέσα σε ένα κοινά αποδεκτό πλαίσιο παγκόσμιων κανόνων.

Βέβαια, οι μη δυτικές κοινωνίες επιδιώκοντας με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό την περιχαράκωση και την επιθετική επιβολή προτύπων και ηθικής, χωρίς σεβασμό στις διαφορετικές αξίες (με τις τραγικές συνέπειες που βιώνουμε στις μέρες μας), μας παραπέμπουν στη θεωρία του Huntington και πάντως ενεργούν αντίθετα προς τη διαμόρφωση διεθνώς αποδεκτών κανόνων συμβίωσης στο σύγχρονο «παγκόσμιο χωριό» και επιβραδύνουν σημαντικά τη διαδικασία εξέλιξης προς τον κοσμοπολιτισμό.

Πάντως, η διαδικασία ενοποίησης των αγορών προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών, που οδηγεί μέσω της αλληλοσύνδεσης και αλληλεξάρτησης των εθνικών οικονομιών στη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης δεν μπορεί μακροχρόνια να αναχαιτιστεί. Μέχρι όμως να γίνει μακροπρόθεσμα εφικτό το όραμα του κοσμοπολιτισμού, πρέπει μεσοπρόθεσμα να διαμορφωθούν μηχανισμοί ελέγχου των διεθνών κινήσεων κεφαλαίων, ώστε να αποφευχθούν μελλοντικές ανισορροπίες του συστήματος.

Με την παγκοσμιοποίηση των αγορών και τη δυνατότητα στιγμιαίας μετάδοσης εντολών για αγοραπωλησίες συναλλάγματος, μετοχών και εμπορευμάτων και επειδή εξασθένησε η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων των κεντρικών τραπεζών, διεφάνη η αναγκαιότητα για τη μεσοπρόθεσμη διαμόρφωση ενός διεθνώς αποδεκτού ρυθμιστικού πλαισίου, ικανού να αποτρέψει κάποια νέα διεθνή αποσταθεροποίηση από πιθανά ανεξέλεγκτα κερδοσκοπικά παιχνίδια στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Λυμπερόπουλος είναι τ. καθηγητής, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.